Preek 1 koningen 19, 1-18 en Marcus 9, 2-10

Zondag 28 februari Dorpskerk Bloemendaal, tweede zondag in de Veertigdagentijd

Gemeente,
Profeten zijn mensen die het opnemen vóór God, tegen de tijdgeest in.
Elia was zo’n profeet. Hij neemt het op voor de God van Israël in een tijd in de geschiedenis van Israël waarin veel mensen zich juist van Adonaj afkeerden. Zelfs de koning van Israël, koning Achab, is de Baäl gaan aanbidden. Heeft misschien ook te maken met zijn huwelijk met Izebel de dochter van de koning van Sidon, een stad in Phoenicië. De Phoeniciërs aanbaden meerdere goden. De belangrijkste in Sidon was Baäl, de god van vruchtbaarheid en groei, van kracht en vitaliteit en altijd meer. Je zou dus kunnen zeggen dat Achab zijn geloof in de God van Israël had ingeruild voor het geloof in de god van de economie en de groei. Maar ironisch genoeg was er de laatste jaren van groei en vruchtbaarheid weinig sprake.  
De economie krimpt! Israël wordt al drie jaar geteisterd door grote droogte. Volgens Elia is dat een straf van God. En heeft koning Achab de Israëlieten in het ongeluk gestort. Ze hebben de geboden van de HEER naast zich neer gelegd.

Elia neemt het op voor de God van Israël tegen het dominante geloof in Baäl.
(Bedenk dat de Bijbel het verhaal van Israël is. Als we niet Elia maar Izebel aan het woord zouden laten krijgen we een ander verhaal. Guus Kuijer schreef er een boek over.)
Elia durft het op te nemen tegen Baäl en de hele kliek eromheen. En dat wordt hem niet in dank afgenomen. Profeten zeggen de waarheid die we niet willen horen of die we graag ‘nuanceren’.

Ik kijk (met tegenzin) naar het programma ‘De wereld van de Chinezen’ van Ruben Terlou op TV over hoe China invloed krijgt in het westen.  En steeds blijkt dan dat we in het Westen graag zakendoen met China, (of met Saoedie Arabië, vul maar in). We verdienen eraan en laten dan maar wat principes varen.
In de aflevering over Nederland zagen we een ondernemer in Brabant die goede zaken met China doet. Als een moderne profeet vroeg Terlou: maar hoe zit dat dan met al die kampen in China waar Oeigoeren worden ‘aangepast’ en omgebracht? Ach, zei de ondernemer: je moet politiek en economie niet vermengen. En tja het zijn binnenlandse aangelegenheden… Ja zegt onze minister, het is geen genocide, dat is niet bewezen.
Of denk aan de discussie van de week over de uitbuiting van gastarbeiders in Qatar.
Gaan we wel of niet voetballen daar?
Profeten zijn niet zo ‘genuanceerd’. Die zeggen gewoon heel bot wat ze er van vinden. Dat wordt niet geapprecieerd door de heersende macht. Luister maar eens naar de reactie van de Chinese ambassadeur.

De strijd tussen de God van rechtvaardigheid en gerechtigheid, van naastenliefde en trouw, de God van de humaniteit zal ik maar zeggen en de vele goden en godjes van het geld en de economie, van de macht en het eigenbelang, die strijd gaat tot op de dag van vandaag door. Elia gaat de strijd zelf heel letterlijk aan. Hij organiseerde een godenstrijd.
Hij legt het volk een keus voor: Hoe lang blijft u nog op 2 gedachten hinken? Als de Eeuwige, als Adonaj God is volg hem dan.  Als Baäl God is, volg hem.
Profeten zijn zwart wit.
De God van Israël wint de strijd. Maar Elia gaat wel te ver, want hij laat vervolgens alle 450 Baälpriesters gevangennemen en ombrengen. De heersende macht laat het daar niet bij. Koning Achab en zijn vrouw koningin Izebel zijn ‘not amused’. In onze tijd wordt je dan afgemaakt op twitter, maar in de tijd van Elia gewoon letterlijk. (Hoewel, Saoedi Arabië –Kashoggi)

Als Achab aan Izebel vertelt dat Elia alle profeten van de Baal ter dood heeft gebracht, dan laat ze een boodschap aan hem overbrengen: De goden mogen met mij doen wat ze willen als u morgen niet hetzelfde lot ondergaat als zij’.
Elia is vogelvrij. Hij vlucht naar de woestijn.
Elia wil niet meer verder, kan niet meer verder. Zijn profetisch idealisme is opgebrand. Wat heeft het allemaal voor zin? Voor hem hoeft het niet meer. Hij wil alleen nog maar dood. “Het is genoeg geweest, HEER. Neem mijn leven, want ik ben niet beter dan mijn voorouders”.
Daar ligt hij onder een bremstruik.
Maar dan is er een engel. Een bode van God. De engel raakt hem aan en zegt: wordt wakker, eet wat, sta op. Elia staat op en eet en hij gaat op weg. Hij lijkt weer nieuwe kracht te hebben. Veertig dagen en veertig nachten gaat Elia op weg naar de Horeb. Dat is niet zomaar een berg. De berg Horeb, de berg Sinai is de berg van de Godsontmoeting. Daar verscheen God aan Mozes en daar ontving Mozes de Tora, de wet. Elia lijkt hier dus op Mozes, de vergelijking zal niet toevallig zijn. Moet Elia net als Mozes het volk weer bij God, bij de Tora brengen?

Hij gaat een grot binnen. Daar overnacht hij. Dan klinkt daar de stem van God: ‘Elia, wat doe je hier?’ Wat is er aan de hand Elia? Elia antwoordt: ‘Ik heb me met volle overgave ingezet voor de HEER, de God van de hemelse machten, maar de Israëlieten hebben uw verbond met hen naast zich neergelegd, uw altaren verwoest en uw profeten gedood. Ik ben als enige overgebleven, en nu hebben ze het ook op mijn leven voorzien.’
Er klinkt wel veel zelfmedelijden en helemaal eerlijk is Elia ook niet. Heeft hij niet die bizarre godenwedstrijd georganiseerd, waarbij hij de Baäl priesters compleet belachelijk heeft gemaakt? Honend, spottend, lachend zo zeker van zichzelf, van zijn zaak was Elia. En heeft hij niet al die 450 Baalpriesters laten vermoorden, koelbloedig laten afslachten? Waarom zwijgt hij daarover?Nee helemaal eerlijk tegen God is Elia niet. Alsof hij twijfelt. Alsof hij zich schaamt.

Het verhaal dat Elia vertelt klopt niet met de gebeurtenissen. Herkenbaar. Ook wij weten de feiten, de gebeurtenissen vaak zo te vertellen dat we er onze eigen duiding, onze eigen interpretatie aan geven. En feiten zijn ook niet zo makkelijk te duiden. Je eigen achtergrond bepaalt, kleurt ook hoe je naar de feiten kijkt.
Links of rechts.
Klimaatontkenner of klimaatactivist.
Wat is waarheid? Wat feit en wat interpretatie?

Hoe dan ook deze twijfelende Elia is mij liever dan die heetgebakerde man die alles zo goed weet. Juist in zijn kwetsbaarheid, zijn onzekerheid komt hij heel dichtbij. Een mens met hoogtepunten en dieptepunten. Een mens die in staat is tot medemenselijkheid, maar een mens die ook zijn donkere kanten heeft.We treffen aan Elia op een dieptepunt in zijn leven. Het hoeft voor hem allemaal niet meer. Hij twijfelt aan zijn opdracht, zijn roeping. Het gaat niet lukken om het volk weer bij God te brengen.
Wat is de zin nog van zijn leven? En waar is God dan?
Waar is God?
Elia ervaart God op een heel bijzondere manier.
Niet in de windvlaag, die zo krachtig is dat de bergen splijten en de rotsen aan stukken slaan.
Niet in de aardbeving.
Niet in het vuur.
Elia ervaart God niet in het natuurgeweld. Elia ervaart God in het gefluister van een zachte bries. In de oude vertaling staat er: het suizen van een zachte koelte. En in de Naardense Bijbel vertaalt het nog teerder, nog kwetsbaarder: de stem van een zachte stilte. Als Elia stilvalt en niet meer weet en niet meer gelooft, dan ervaart hij God in de stilte. Niet in de grote woorden, het zekere weten, maar in een gefluister zo zacht. Je moet eerst innerlijk stil worden om die zachte stem te verstaan. Die stille stem in het hart. Niet in vastomlijnde denkbeelden. Van zo zit het en zo moet het, maar juist als die vastomlijnde beelden staan te beven. Wanneer je het allemaal niet meer zeker weet, maar juist als je ontredderd bent, sprakeloos, geen woorden.

Elia ervaart God in de stilte.
De Eeuwige spreek tot Elia, tot ons in de stilte.
De Eeuwige spreekt tot Elia en geeft hem weer uitzicht.

God stuurt Elia op weg. Keer terug Elia. Elia zei in zijn nood: “Ik ben de enige die is overgebleven, en nu hebben ze het ook op mijn leven voorzien.” Maar nee hij staat er niet alleen voor. Er zijn nog 7000 overgeblevenen die niet voor de Baäl hebben geknield. Elia zal koningen zalven en ook zijn eigen opvolger Elisa. Het uitzicht dat Elia krijgt is dat God met hem is en dat hij niet alleen gelaten is. Hij hoeft het niet alleen te doen.

Ook in het evangelieverhaal van vanmorgen gaat het om uitzicht. Jezus gaat een berg op. Er staat niet bij welke berg. Maar die berg doet denken aan diezelfde berg, de Horeb, de Sinaï. Want Elia en Elia verschijnen aan Jezus.
Een berg wil in de Bijbel ook altijd zeggen dat je dichterbij God bent. Ik sla mijn ogen op naar de bergen waar komt mij hulp vandaan? Op een berg heb je uitzicht, letterlijk maar ook figuurlijk.

Jezus verandert daar op die berg voor de ogen van zijn leerlingen van gedaante. Ze zien hem in een ander licht. Dan verschijnt Elia aan hen, samen met Mozes. De twee grote geloofsgetuigen van het Oude testament. Ze spreken met Jezus. Maar we weten niet waarover.
Krijgen we hier een kijkje in de hemel?
Heeft de Eeuwige hen gestuurd om hem bij te staan?
Die gestalten herinneren de leerlingen, herinneren ons eraan dat je Jezus, het evangelie, de moeilijke weg die hij gaat alleen begrijpen kunt tegen het licht van Mozes en Elia, Wet en profeten. Als je de weg die Jezus gaat wil begrijpen dan moet je daar beginnen. Daar op die berg zien de leerlingen even wie Jezus werkelijk is.
Ja Jezus is een profeet als Elia, hij is als een nieuwe Mozes, die ons de wet van het koninkrijk van God brengt. Maar meer nog. Een stem klinkt uit de hemel. De stem die ook klink bij de doop van Jezus.
Dit is mijn geliefde zoon, luister naar hem.

Ze dalen af. Net als Elia kunnen ze niet op de berg blijven. Ze dalen af om de om hun taak de wereld weer te hervatten. Maar ze nemen dat mystieke inzicht met zich mee.

Ja er is dood en lijden. Ook de mensenzoon zal lijden. De verhalen van vanmorgen sterken ons in het geloof dat het goede uiteindelijk zal overwinnen.
Er is licht dat alle duisternis zal verlichten.

Amen

Abeelding: Marc Chagall – Elijah touched by an angel. ‘The Bible suite’, The Jewish Museum New York.

Klik hier om de kerkdienst terug te kijken en de liturgie te downloaden